นิ่วในไต

• นิ่วในไตคือก้อนแข็งที่มีลักษณะและขนาดหลากหลาย มักพบในระบบทางเดินปัสสาวะเช่น บริเวณไต กรวยไต กระเพาะปัสสาวะ ท่อปัสสาวะ เป็นต้น
• นิ่วในไตมักมีอาการปวดบริเวณเอวหรือหลัง ปวดบริเวณช่องท้องส่วนล่างหรือหลังข้างใดข้างหนึ่ง รู้สึกหนาวและมีไข้ คลื่นไส้หรืออาเจียน ปัสสาวะมีลักษณะขุ่นหรือปนสีแดง อาจพบเม็ดทรายหรือก้อนนิ่วเล็กๆปนมาในปัสสาวะ มีอาการเจ็บแสบขณะปัสสาวะ ปัสสาวะบ่อยครั้ง ปัสสาวะน้อย
• นิ่วในไตมีสาเหตุมาจากมีการสะสมของสารบางชนิดในปัสสาวะ เช่น แคลเซียมออกซาเลต แคลเซียมฟอสเฟต หรือยูริก ในปริมาณมากเกินไป และการดื่มน้ำน้อย ทำให้ปัสสาวะมีความเข้มข้นสูง
• วิธีรักษานิ่วในไต ได้แก่ การใช้ยาสลายนิ่ว การสลายนิ่วด้วยคลื่นกระแทก การส่องกล้องสลายนิ่ว และการผ่าตัดนิ่ว

นิ่วในไตถือเป็นปัญหาสุขภาพที่พบได้บ่อย การมีก้อนนิ่วในไตอาจทำให้ผู้ป่วยมีอาการปวดรุนแรง ปัสสาวะติดขัด ส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน นอกจากนั้นยังเสี่ยงต่อการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ หากไม่ได้รับการรักษาด้วยวิธีการที่เหมาะสม อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงยิ่งขึ้นและมีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคไตในอนาคต บทความนี้จะพาไปทำความรู้จักกับนิ่วในไต พร้อมทั้งสาเหตุ การรักษาและวิธีการป้องกันโรค

รู้จัก นิ่วในไต คืออะไร

นิ่วในไตคือก้อนแข็งที่เกิดจากการสะสมตัวของแร่ธาตุและสารประกอบต่างๆ ในปัสสาวะ มีลักษณะและขนาดหลากหลาย โดยส่วนใหญ่มักพบในระบบทางเดินปัสสาวะเช่น บริเวณไต กรวยไต กระเพาะปัสสาวะ ท่อปัสสาวะ เป็นต้น

สังเกตอาการนิ่วในไตเป็นอย่างไร

สัญญาณและอาการที่บ่งบอกว่าเป็นนิ่วในไตมีลักษณะดังต่อไปนี้

• อาการปวดบริเวณเอวหรือหลังด้านที่มีก้อนนิ่ว
• ปวดบริเวณช่องท้องส่วนล่างหรือหลังข้างใดข้างหนึ่ง
• รู้สึกหนาวและมีไข้ร่วมด้วย
• มีอาการคลื่นไส้หรืออาเจียน
• ปัสสาวะมีลักษณะขุ่นหรือปนสีแดง
• อาจพบเม็ดทรายหรือก้อนนิ่วเล็กๆปนมาในปัสสาวะ
• มีอาการเจ็บแสบขณะปัสสาวะ
• ปัสสาวะบ่อยครั้ง
• ปัสสาวะได้น้อย
• มีอาการปวดบิดอย่างรุนแรงในช่องท้องหากนิ่วเคลื่อนตัวไปยังท่อไต

สาเหตุที่ทำให้เกิดนิ่วในไต

นิ่วในไต เกิดขึ้นจากสาเหตุดังนี้

• การดื่มน้ำน้อย ทำให้ปัสสาวะมีความเข้มข้นสูง ส่งผลให้ผลึกของสารต่างๆ ในปัสสาวะก่อตัว ตกตะกอน และโตขึ้นจนกลายเป็นก้อนนิ่ว
• มีการสะสมของสารบางชนิดในปัสสาวะ เช่น แคลเซียมออกซาเลต แคลเซียมฟอสเฟต หรือยูริก เป็นต้น ในปริมาณมากเกินไป

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดนิ่วในไต

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดนิ่วในไตมีอยู่ด้วยกันหลายปัจจัย ได้แก่

• ปัจจัยทางพันธุกรรมผู้ที่มีสมาชิกในครอบครัวมีประวัติเป็นนิ่วในไตมีความเสี่ยงสูงกว่าผู้ที่ไม่มีประวัติ
• เพศและช่วงอายุโรคนิ่วในไตมักพบได้บ่อยในเพศชายมากกว่าเพศหญิง โดยเฉพาะในผู้ที่มีอายุระหว่าง 30-60 ปี
• ดื่มน้ำน้อยทำให้ปัสสาวะมีความเข้มข้นสูง ทำให้สารต่างๆ โดยเฉพาะแคลเซียมตกตะกอนกลายเป็นก้อนนิ่วได้ง่ายขึ้น
• กินอาหารที่มีแคลเซียม โปรตีน น้ำตาลหรือโซเดียมสูงมีโอกาสในการเกิดนิ่วในไตได้มาก โดยเฉพาะเมื่อมีปัจจัยเสี่ยงอื่นร่วมด้วย
• การเป็นโรคประจำตัวบางชนิดเช่น ภาวะต่อมพาราไทรอยด์ทำงานมากกว่าปกติ โรคเกาต์ โรคลำไส้อักเสบ โรคอ้วน หรือโรคเบาหวาน สามารถเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดนิ่วได้
• กลั้นปัสสาวะนานๆเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ ซึ่งอาจส่งผลให้เกลือแร่ในปัสสาวะตกตะกอนได้มากขึ้น จึงเพิ่มโอกาสในการเกิดก้อนนิ่วในไตได้
• ไม่ค่อยออกกำลังกายหรือขยับร่างกายทำให้ร่างกายไม่สามารถขับแร่ธาตุออกจากร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• การกินยาบางชนิดเช่น วิตามินซีในปริมาณมากกว่า 1,000 มิลลิกรัมต่อวัน ยาเม็ดแคลเซียม ยาต้านไวรัสเอดส์ (Indinavir) หรือยาแก้ลมชัก (Topiramate) อาจเพิ่มการขับสารก่อนิ่วในปัสสาวะมากขึ้น

ขั้นตอนการวินิจฉัยภาวะนิ่วในไต

หากมีอาการที่บ่งชี้ว่าอาจเป็นนิ่วในไต ควรรีบเข้ารับการตรวจเพื่อประเมินอาการในทันที การวินิจฉัยนิ่วในไตจำเป็นต้องใช้หลายวิธีร่วมกันในการระบุขนาด ตำแหน่ง และชนิดของนิ่ว เพื่อให้วางแผนการรักษาให้เหมาะสมกับอาการผู้ป่วยแต่ละราย โดยมีขั้นตอนการวินิจฉัยดังนี้

• ซักประวัติผู้ป่วยเช่น ตำแหน่งที่ปวด อาการปวด ประวัติสุขภาพ รวมทั้งตรวจสอบปัจจัยเสี่ยงต่างๆ
• ตรวจร่างกายเพื่อประเมินอาการในเบื้องต้น
• ตรวจปัสสาวะเพื่อตรวจสอบว่ามีเม็ดเลือดแดง หรือมีการติดเชื้อหรือไม่ หากพบเม็ดเลือดแดงปนมาในปัสสาวะปริมาณมาก อาจสันนิษฐานได้ว่ามีนิ่วในไต
• ตรวจเลือดเพื่อวัดระดับแคลเซียมหรือกรดยูริกในเลือด รวมทั้งสารอื่นๆที่บ่งชี้ความเสี่ยงของการเกิดนิ่ว
• ตรวจต่างๆ เพิ่มเติมเช่น เอกซเรย์ช่องท้อง การอัลตราซาวนด์ตรวจระบบทางเดินปัสสาวะ การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ดูอวัยวะและความผิดปกติของระบบทางเดินปัสสาวะ หรือการถ่ายภาพรังสีไตโดยใช้สารทึบรังสี ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับอาการของผู้ป่วยแต่ละราย

วิธีรักษาภาวะนิ่วในไต

นิ่วในไตหากไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที อาจนำไปสู่การติดเชื้อเรื้อรัง ซึ่งส่งผลให้เนื้อเยื่อไตเกิดความเสียหาย ไตเสื่อม และเกิดภาวะไตวายเรื้อรัง หากรุนแรงมากอาจต้องทำการปลูกถ่ายไตหรือเปลี่ยนไตในอนาคตได้ โดยการรักษานิ่วในไตทำได้หลายวิธี ดังนี้

• การรักษาโดยไม่ต้องผ่าตัดในกรณีที่ก้อนนิ่วมีขนาดเล็กมาก หลุดออกจากร่างกายได้เอง แพทย์อาจแนะนำให้ดื่มน้ำในปริมาณมากเพื่อช่วยขับนิ่วออกมาพร้อมปัสสาวะ โดยอาจสั่งจ่ายยาที่ช่วยกระตุ้นการขับนิ่ว หรือยาสลายนิ่วตามความเหมาะสม
• การสลายนิ่วด้วยคลื่นกระแทก(Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy: ESWL) โดยใช้คลื่นเสียงความถี่ต่ำพลังงานสูงส่งผ่านผิวหนังเข้าไปทำให้ก้อนนิ่วแตกออกเป็นชิ้นเล็กๆ และขับออกมาทางปัสสาวะ เหมาะสำหรับนิ่วที่มีขนาดไม่เกิน 2 เซนติเมตร การสลายนิ่วด้วยคลื่นเสียงเป็นวิธีการรักษาที่ไม่ต้องผ่าตัด ไม่มีบาดแผล ไม่ต้องพักฟื้นนาน ผู้ป่วยอาจรู้สึกเจ็บเล็กน้อยและมีผลข้างเคียงบ้าง
• การส่องกล้องสลายนิ่ว(Ureteroscopy) เป็นวิธีการรักษานิ่วที่มีขนาดไม่เกิน 3 เซนติเมตร แพทย์จะใช้กล้อง Ureteroscopy ขนาดเล็กสอดผ่านท่อปัสสาวะเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะและท่อไต เพื่อเข้าถึงก้อนนิ่วแล้วทำให้ก้อนนิ่วแตกเป็นชิ้นเล็กๆ ด้วยเลเซอร์ จากนั้นจึงขับออกมาทางปัสสาวะ วิธีนี้เป็นการรักษาโดยไม่ต้องผ่าตัด ใช้เวลาในการพักฟื้นน้อย แต่การใช้งานเครื่องมือมีความซับซ้อนต้องทำการรักษาโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
• การผ่าตัดนิ่วในไต(Percutaneous Nephrolithotomy: PCNL) ในกรณีที่ก้อนนิ่วมีขนาดใหญ่ มีรูปร่างซับซ้อนหรือเมื่อใช้วิธีการรักษาอื่นไม่ได้ผล จะใช้วิธีการผ่าตัด โดยแพทย์จะทำการเจาะรูขนาดเล็กขนาดนิ้วชี้บริเวณหลังของผู้ป่วยเข้าไปในไต จากนั้นสอดเครื่องมือเพื่อทำให้นิ่วแตกเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วดูดหรือคีบออกมา การผ่าตัด PCNL ควรทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง เพื่อให้การรักษาเป็นไปอย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ

แนวทางการป้องกันภาวะนิ่วในไต

ภาวะนิ่วในไตป้องกันได้ด้วยวิธีการต่างๆ ดังนี้

• ดื่มน้ำให้เพียงพอต่ออย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว น้ำจะช่วยเจือจางสารที่อาจจับตัวเป็นก้อนนิ่วในไตได้
• หลีกเลี่ยงการกินอาหารที่มีรสเค็มจัดเพราะจะเพิ่มระดับโซเดียมในปัสสาวะ ส่งผลให้แคลเซียมถูกขับออกมามากขึ้นและสะสมกลายเป็นนิ่ว
• ไม่กินอาหารและเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลสูงโดยเฉพาะน้ำตาลฟรุกโตสจากเครื่องดื่มน้ำอัดลมหรือน้ำผลไม้ เพราะอาจทำให้ระดับกรดยูริกในเลือดสูงและตกตะกอนในปัสสาวะได้
• กินโปรตีนจากเนื้อสัตว์ในปริมาณที่เหมาะสมเนื่องจากการกินโปรตีนในปริมาณที่มากเกินไปจะเพิ่มสารยูริกในปัสสาวะได้
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอเช่น การเดินอย่างน้อยวันละ 30 นาที ช่วยลดโอกาสการเกิดนิ่ว และยังอาจช่วยให้นิ่วขนาดเล็กหลุดออกมาได้ง่าย
• หลีกเลี่ยงการกลั้นปัสสาวะการกลั้นปัสสาวะอาจนำไปสู่การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะและเพิ่มโอกาสการเกิดตะกอนของเกลือแร่ซึ่งนำไปสู่การเป็นนิ่วได้
• กินวิตามินหรืออาหารเสริมในปริมาณที่พอดีการกินวิตามินหรืออาหารเสริมในปริมาณที่เกินความต้องการของร่างกายอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดนิ่ว
• ลดอาหารที่มีออกซาเลตสูงได้แก่ ผักโขม หน่อไม้ ถั่วชนิดต่างๆ ช็อกโกแลต ชาเข้มข้น โกโก้ ไอศกรีม เป็นต้น
• ลดการกินอาหารเสริมแคลเซียมหันมากินอาหารที่มีส่วนประกอบของแคลเซียมแทน เช่น นม ชีส เป็นต้น
• กินอาหารที่มีประโยชน์ให้ครบทั้ง 5 หมู่โดยเฉพาะผักและผลไม้
• ตรวจสุขภาพเป็นประจำทุกปีโดยเฉพาะผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นนิ่วในไต ควรปรึกษาแพทย์เพื่อประเมินความเสี่ยง